سه گانه های تحلیلی بر هشتمین کنفرانس گفتگوهای امنیتی هرات
نویسنده: زلمی ملیار
یکی از رویکردهای مطالعاتی – کاربردی در عرصه امنیت برگزاری کنفرانس‌های امنیتی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی با حضور متخصصین، نخبه‌های اجرایی، شخصیت‌های علمی و افراد تاثیرگذار در آن عرصه می‌باشد. از جمله‌ی این نشست‌ها را می‌توان کنفرانس امنیتی مونیخ گفت که سالیان مدیدی است در مونیخ آلمان دایر می‌گردد. خوشبختانه انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان به عنوان اتاق فکر تخصصی در عرصه‌های استراتژیک از هشت سال به این سو این مدل مطالعاتی-کاربردی را روی دست گرفته و هر ساله به کیفیت آن با دعوت از شخصیت‌های مطرح و کارشناسان توانمند می‌افزاید. گفتگوهای امنیتی هرات نه تنها در افغانستان، بلکه در منطقه بی‌بدیل است. در بین کشورهای منطقه، آسیای مرکزی و حتی جنوب آسیا، کنفرانسی به کیفیت و اهمیت گفتگوهای امنیتی هرات وجود ندارد و این بر اهمیت منطقه‌ای این کنفرانس می‌افزاید. موضوعات مورد بحث در این کنفرانس از کلیدی‌ترین مباحث سیاسی و امنیتی منطقه که مرتبط با موضوعاتی چون امنیت، تروریزم، جریانهای صلح و کنش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در افغانستان و منطقه می‌باشد.
امسال هشتمین کنفرانس گفتگوهای امنیتی هرات که به تاریخ ۴ و ۵ عقرب در قلعه اختیارالدین (ارگ تاریخی) و هوتل بین المللی ارگ دایر گردیده بود، از چند لحاظ دارای اهمیت بیشتری نسبت به سال‌های قبل بود. از جمله نکات اساسی که کنفرانس امسال را خاص تر نموده، می‌تواند موارد ذیل باشد:
الف- حضور شخصیت‌های ملی و بین المللی شامل کارشناسان و مسؤولین اجرایی در عرصه سیاست و امنیت افغانستان از درون جریانهای مختلف، شخصیت‌های برجسته از جامعه بین الملل مثل نماینده دائمی اتحادیه اروپا و نماینده ویژه سازمان کنفرانس اسلامی برای افغانستان، سفرای پیشین ایالات متحده آمریکا، ایران، پاکستان، هند، اساتید دانشگاه‌های معتبر جهانی؛ پژوهشگران نهادهای تحقیقاتی بین‌المللی و مقامات رسمی دولت افغانستان در سطوح عالی امنیتی، سیاسی و اداری؛ مسؤولین برجسته سابق تحریک طالبان و دیگر شخصیت‌های ملی، پژوهشگران و اساتید دانشگاهی در افغانستان.
ب- همزمانی گفتگوهای امنیتی هرات با تحولات سرنوشت‌ساز انتخابات و مذاکرات صلح در زمان بسیار حساس بعد از انتخابات و قبل از آغاز مجدد گفتگوهای صلح بین ایالات متحده آمریکا و طالبان و در آستانه شروع مذاکرات بین الافغانی.
ج- اشتراک مقامات بلندپایه‌ی حکومتی دولت افغانستان و مقام‌های ارشد سابق طالبان که عملا نقش برجسته‌ای در موضع‌گیری‌ها و رخدادهای سیاسی اخیر داشته و دارند.
کنفرانس امسال بر گرد سه محور کلی و عمومی می‌چرخید که سخنرانان بر این محورها به گفتگو و مباحثه پرداختند. محورهای سه گانه اساسی این کنفرانس به شرح زیر هستند:
الف- مطالعه دیدگاه‌های متنوع دولتی، اپوزسیون، طالبان و جریانهای دخیل در قضیه جنگ و صلح افغانستان با درنظر داشت معیار‌های مختلف سیاسی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی صلح پایدار.
ب- بررسی منطقه ای موضوع جنگ و صلح افغانستان با توجه به سیاست های کشور های همسایه، سیاست های منطقه ای و بازیگران بین المللی دخیل در قضایای افغانستان.
ج- ترسیم رویکردها و سناریوهای بعد از صلح و ضمانت اجراهای لازم در صورت هر گونه توافق صلح احتمالی دولت افغانستان با گروه طالبان.
مباحث اساسی صورت گرفته در کنفرانس بر روی محور صلح و جنگ تمرکز داشت. عناوین متنوعی در این کنفرانس مورد تحلیل کارشناسان و مسؤولین قرار گرفت. اما به دلیل اینکه افغانستان در یک مرحله حساس عبور از (ختم) جنگ‌های داخلی و شروع مذاکرات صلح قرار دارد، اکثر مقالات و تحلیل‌های صورت گرفته در محور صلح و جنگ مورد بحث قرار داشت. البته این نکته را نباید از یاد برد که اکثر سخنرانان در این کنفرانس با نگاه به آینده و بر مبنی تئوری خوش‌بینانه به رخدادهای صلح باورمند بودند. سخنرانان جلسات کاری اکثرا بر وضعیت بعد از صلح تمرکز داشتند و راهکارهای تضمین صلح، ترسیم وضعیت بعد از صلح و سازکارهای ایجاد صلح پایدار تمرکز داشتند و با ارایه مدل‌های مختلف علمی و تجربی در تلاش ایجاد نقشه راه خود برای صلح افغانستان بودند. تنوع کیفی سخنرانان جلسات باعث ایجاد تنوع در نظریات و مدل‌ها شد، مثلا مدل صلح ایرانی با مدل صلح آمریکایی و اروپایی، یا مدل صلح هندی با مدل‌های صلح پاکستانی و ازبکستانی تفاوت‌های بسیار زیادی از هم داشته و باعث تنوع در مدل‌ها شد. هریک از سخنرانان دارای تجربه عملی یا تحقیقات علمی بالایی در زمینه صلح بودند و این امر باعث انباشت ده‌ها مدل و شیوه صلح شد. انباشت این مدل‌ها فرصت مناسبی را برای بازیگران عرصه جنگ و صلح افغانستان فراهم می‌کند تا با استفاده از آنها مدل عملی مناسبی را مورد اجرا قرار دهند.
هشتمین دور گفتگوهای امنیتی هرات یکی از موفق‌ترین دوره های این سلسله کنفرانس‌ها شناخته می‌شود. زیرا نکات اساسی که در این گفتگو‌ها طرح شد نو و کاربردی بود. محورهای اساسی که باعث موفقیت این کنفرانس شد می‌تواند موارد ذیل باشد:
الف – تنوع فکری و نظری سخنرانان: سخنرانان در این کنفرانس دارای پیش زمینه‌ها و تئوری‌های فکری متضاد از هم بودند. برخی از این تضاد‌های فکری شامل تضاد بین طرفداران اندیشه‌های محافظه کاری با رادیکالیسم، ملی گرایان و اسلام‌گرایان رادیکال، اسلام‌گرایان محافظه‌کار و اسلام‌گرایان رادیکال، رئالیست‌ها و ایده آلیست‌ها، سنت‌گرایان و مدرنیته خواهان بود. این تنوع فکری و نظری باعث رونق یافتن و افزایش درجه علمیت کنفرانس گشت چنانچه مدل‌های مطرح شده برای صلح از تنوع فوق‌العاده بالایی برخوردار بودند.
ب- گفتگو و بحث تخصصی رودررو نمایندگان گروه‌ها و کشورهای دارای تضاد منافع و اختلاف دیدگاه در افغانستان در یک پنل: یکی از نقاط قوت پنل‌های کنفرانس امسال، ایجاد ترکیبی کاملا متضاد بین سخنرانان هر جلسه کاری جهت ایجاد تنوع و گفتگوی چالشی بین سخنرانان بود؛ چنانچه در این کنفرانس طی جلسات کاری مختلف کارشناسانی که نمایندگی (فعلی یا سابق) ایران با ایالات متحده آمریکا، پاکستان و هندوستان، نمایندگان دولت افغانستان و مقامات ارشد سابق حکومت طالبان، نمایندگان دولت افغانستان و گروه‌های اپوزسیون دولت در کنار هم و در فضای کاملا آزاد به بحث و تبادل نظر پرداختند.
ج- ارایه مدل‌های متنوع تجربی و علمی برای جریان جنگ و صلح افغانستان: در جلسه‌‌های کاری این کنفرانس کارشناسانی با تجارب ارزنده عملی و در سطح بسیار بالا از جریانهای صلح در کشورهای دیگر در مقابل هم و در مقابل کارشناسان افغان و بین‌المللی که دارای تحقیقات علمی گرانبهایی در عرصه صلح افغانستان بودند مانند کارشناسانی با تجارب و تحقیقاتی از اروپا، ایالات متحده آمریکا، هندوستان، افغانستان، پاکستان، آلمان، ازبکستان، ایران و کشورهای عربی قرار گرفتند و این امر بر پرباری کنفرانس افزود.
هیچ برنامه ملی و بین‌المللی در سطح عالی خالی از دشواری نیست و برخی چالش‌های طبیعی در آن وجود دارد که کنفرانس مذکور هم به تبع این اصل دارای برخی چالش‌ها بود. البته باید یادآور شد که این چالش‌ها نسبت به سال‌های قبل بسیار اندک بود و بر موفقیت کنفرانس تاثیر زیادی نداشت. در هر تحلیلی در کنار ذکر نقاط قوت و اساسی باید به چالش‌ها هم اشاره داشت. در هشتمین گفتگوهای امنیتی هرات چالش‌هایی به شرح ذیل احساس می‌شد:
الف- عدم تمرکز بر جریان صلح بین‌الافغانی و سازکارهای آن: چنانچه قبلا اشاره شد تمرکز اصلی کنفرانس بر جریان بعد از صلح و تطبیق صلح پایدار بود در حالی که ما در مرحله شروع مذاکرات صلح بین الافغانی قرار داریم و باید تمرکز بیشتری بر روی سازکارهای صلح در شرایط فعلی صورت گیرد. راه پیش روی دو طرف مذاکره کننده افغانی مشخص نیست و باید سر فصل مذاکرات و مکانیزم‌های اجرایی آن در کنفرانس‌های این چنینی مورد بحث قرار گیرد تا طرفین با استفاده از نتایج آنها، راه و سازکار درست‌تر روی دست گیرند.
ب- عدم تمرکز بر مدل‌های شرقی مقوله امنیت (مکتب شرقی امنیت و سیاست): با توجه به اینکه صلح موجود قرار است در افغانستان با همکاری دولت‌های همسایه و دوستان بین‌المللی طرفین ایجاد شود، اکثر مباحث مطرح شده با نگاهی غربی یا آغشته با مدل‌های غربی و نظریه‌های غربی ارایه گردیده و جای مکتب شرقی امنیت که انستیتوت چندین سال با کنفرانس مکتب امنیتی هرات در پی ساختار‌سازی آن است، خالی احساس می‌شد.
ج- کمبود مقالات تحقیقاتی میدانی و کمبود زمان برنامه: در چنین کنفرانس‌هایی، معمولا دو گروه از کارشناسان و نخبه‌های اجرایی به پیمانه نسبتا مشترک حضور می‌یابند. در هشتمین گفتگوهای امنیتی هرات نسبت به کنفرانس‌های قبلی آن مقالات تحقیقی میدانی که مملو از آمار میدانی در رابطه به موضوع باشد، کمتر دیده می‌شد و این وزن علمی آن را نسبت به گفتگوهای قبلی کمتر کرد اما از سویی دیگر در این کنفرانس برخی از محققین حضور داشتند که بیشتر به سخنرانی پرداختند تا بیان حقایقی از تحقیقات میدانی‌شان.
با همه این اوصاف، به نظر من کنفرانس مذکور در این زمان حساس یکی از موفق‌ترین کنفرانس‌های امنیتی در منطقه پنداشته شده و دستاورد سترگی برای انستیتوت و همکاران مشترک‌شان می‌باشد. انتظار می‌رود برای کاربردی شدن هرچه بیشتر این کنفرانس، خلاصه از مباحث صورت گرفته در همه پنل‌ها و پیشنهادات ارایه کنندگان بصورت یک مجموعه در اختیار نهادهای حکومتی و همکاران بین‌المللی آن قرار داده شده تا حوزه تطبیق آن افزایش یابد.
زلمی ملیار استاد دانشگاه.
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند:opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.