زمان: دوشنبه،  ۷  میزان/مهر  ۱۴۰۴   |  ۲۹  سپتامبر  ۲۰۲۵
 مکان: دانشگاه جورجتاون، واشنگتن دی‌سی (در دست تأیید)

 

یادداشت مفهومی

پیش‌زمینه و ضرورت
 پیوندهای تاریخی میان یهودیان و جهان فارسی‌زبان – که امروز ایران، افغانستان و بخش‌هایی از آسیای مرکزی را دربر می‌گیرد – سابقه‌ای بیش از دو هزار و پنج‌صد سال دارد. از کوروش بزرگ که زمینه‌ی بازگشت یهودیان به اورشلیم و بازسازی معبد دوم را فراهم کرد، تا شکوفایی جوامع یهودی در سرزمین‌های فارسی‌زبان در دوره‌های گوناگون و مهاجرت‌های گسترده‌ی آنان، این رابطه، پیچیده، پرفراز و نشیب و تأثیرگذار بوده است.

جهان فارسی‌زبان، که دامنه‌ی آن به فراتر از مرزهای ایران تا آسیای مرکزی و جنوبی می‌رسد، در شکل دادن به هویت‌های سیاسی، دینی و فرهنگی یهودیان نقشی بنیادین داشته است. از دوره‌های هخامنشی و ساسانی تا دوران اسلامی، جوامع یهودی در این قلمرو نه تنها دوام آوردند بلکه در عرصه‌های فکری، اقتصادی و فرهنگی نقشی برجسته ایفا کردند. تحولات سیاسی معاصر، به‌ویژه شکل‌گیری دولت اسرائیل، انقلاب اسلامی ایران، قدرت‌گیری اسلام‌گرایان در افغانستان و فروپاشی اتحاد شوروی، این پیوندها را دستخوش تغییرات عمده ساخت.

در همین راستا، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان در همکاری با شرکای آمریکایی خود، قصد دارد همایشی علمی با عنوان «یهودیان و جهان فارسی‌زبان: سیاست، فرهنگ و پیوندهای تاریخی» برگزار کند. این همایش به بررسی ژرف این مناسبات تاریخی، دینی، فرهنگی و سیاسی خواهد پرداخت.

محورها و موضوعات
این همایش موضوعات میان‌رشته‌ای متعددی را دربرخواهد گرفت، از جمله:

۱. دیدارهای تاریخی و تبادلات فرهنگی

 • جایگاه کوروش بزرگ و امپراتوری پارس در تاریخ یهود.
 • وضعیت جوامع یهودی در دوره‌ی ساسانیان و مناسبات آنان با آیین زرتشتی.
 • ادبیات یهودی-فارسی و همزیستی فرهنگی.
 • نقش یهودیان در شبکه‌های بازرگانی و اقتصاد جهان فارسی‌زبان.

۲. دین و سیاست

 • وضعیت جوامع یهودی در دوره‌های اسلامی فارسی‌زبان: صفویان، قاجاریه و دیگران.
 • مناسبات فقهی، اجتماعی و کلامی میان شیعه و اقلیت‌های یهودی.
 • پیامدهای استعمار اروپایی و مدرنیته بر یهودیان فارسی‌زبان.
 • نقش یهودیان در دیپلماسی و سیاست دربارهای فارسی‌زبان.

۳. مدرنیته، صهیونیسم و دگرگونی‌های ژئوپلیتیک

 • وضعیت جوامع یهودی ایران، افغانستان و آسیای مرکزی پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران (۱۹۷۹)، جنگ‌های افغانستان و فروپاشی شوروی.
 • مهاجرت و انطباق یهودیان ایرانی، افغانی و ازبک در اسرائیل و دیاسپورا.
 • مناسبات ایران و اسرائیل: از پیوندهای تاریخی تا گسست‌های سیاسی امروز.
 • نگرش گروه‌های مجاهدین افغانستان و طالبان نسبت به منازعه‌ی اسرائیل و اعراب.
 • تأثیر جهان فارسی‌زبان بر عرفان، فلسفه و اندیشه‌ی یهودی.

۴. چشم‌اندازهای معاصر و آینده

 • جایگاه میراث یهودی-فارسی در گفتمان فرهنگی و سیاسی امروز.
 • چشم‌انداز همکاری‌های علمی و فرهنگی میان جوامع یهودی و فارسی‌زبان.
 • امکان گفت‌وگوی ادیانی میان یهودیان و فارسی‌زبانان.
 • تأثیر تحولات خاورمیانه بر مناسبات یهودیان و جهان فارسی‌زبان.

اهداف
 این همایش در پی آن است که:

 ۱. بستری علمی برای بررسی مناسبات تاریخی یهودیان و جهان فارسی‌زبان فراهم کند.
 ۲. زمینه‌ی گفت‌وگو میان پژوهشگران، سیاست‌گذاران و رهبران اجتماعی را درباره‌ی مسائل تاریخی و معاصر گسترش دهد.
 ۳. پیوندهای فرهنگی و میراث مشترک میان این دو جهان را برجسته سازد.
 ۴. به شناخت دقیق‌تر از زمینه‌های دیپلماتیک و بین‌الادیانی امروز یاری برساند.

ساختار و ترکیب برنامه

 این همایش شامل خواهد بود:

 • سخنرانی‌های کلیدی توسط استادان برجسته‌ی حوزه‌های مطالعات یهودی و فارسی‌زبان.
 • نشست‌های تخصصی درباره‌ی تحولات تاریخی، دینی و سیاسی.
 • کارگاه‌هایی درباره‌ی متون و نسخه‌های خطی یهودی-فارسی.
 • میزگردهایی با حضور سیاست‌گذاران، رهبران مذهبی و چهره‌های فرهنگی.
 • اکران فیلم، نقد کتاب و نمایشگاه‌هایی درباره‌ی میراث یهودی-فارسی.

دستاوردهای مورد انتظار

 • انتشار منتخبی از مقالات در قالب مجله یا کتاب.
 • گسترش همکاری‌های علمی در حوزه‌ی مطالعات یهودی و فارسی‌زبان.
 • ارتقای آگاهی عمومی و دانشگاهی درباره‌ی پیوندهای تاریخی این دو جهان.
 • ارائه‌ی پیشنهادهای سیاستی درباره‌ی مناسبات معاصر خاورمیانه و دیاسپورا.

سخن پایانی
 بازنگری در پیوندهای تاریخی، دینی و سیاسی میان یهودیان و جهان فارسی‌زبان، نه تنها زمینه‌ساز شناخت ژرف‌تر از گذشته است، بلکه می‌تواند راهگشای درکی روشن‌تر از تحولات فرهنگی و ژئوپلیتیک امروز باشد. این همایش، پلی میان گذشته و آینده، میان پژوهش و سیاست و میان جوامع گوناگونی خواهد بود که تاریخی مشترک را در حافظه‌ی خود حمل می‌کنند.