حوزه نوروز؛ بستر هم‌گرایی‌های منطقه‌ای
نویسنده: داوود مرادیان
در چند سال گذشته جشن جهانی نوروز با حضور روسای جمهوری کشورهای حوزه نوروز یکی از این کشورها برگزار می‌شود.
تا چند روز دیگر منطقه تفریحی پغمان در اطراف کابل میزبان جشن بین‌المللی نوروز و نمایندگان برجسته چند کشور و سازمان بین‌المللی خواهد بود. میزبانی افغانستان و برگزاری جشن بین المللی نوروز بازتابی از رستاخیز افغانستان و نوروز است.
تا چند سال قبل افغانستان، یکی از منزوی ترین کشور ها و مامن افراط گرایان منطقه و جهان بود. چون افغانستان، نوروز نیز هم در خاستگاهش و هم در منطقه منزوی یا تحریم و تکفیر شده بود.
در کنار این اهمیت نمادین، برگزاری چهارمین جشن بین‌المللی نوروز نوید بخش اراده سیاسی در منطقه برای یافتن راه کارها و بسترهای برای گسترش همکاری‌ها و همگرایی های منطقه‌ای است. میراث مشترک فرهنگی می‌تواند بستری برای همکاری‌ها و همگرای‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی شود.
نوروز نماد و سامان‌گر چنین همکاری‌های و چهارچوب پیدایش حوزه نوروز است. لازمه مناسبات دوره جهانی شدن، راهکارها و سازمان‌های منطقه – محور است. در مقایسه با الگوهای موفق در همکاری‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای چون اتحادیه اروپا، ناتو، آمریکای شمالی ،جنوب شرق آسیا ،آمریکای لاتین و حتی آفریقا، کشورهای حوزه نوروز (آسیای جنوبی و میانه، غرب آسیا و قفقاز) کمترین حضور و دست آورد در عرصه همکاری‌ها، همگرایی‌ها و سازوکارهای منطقه – محور دارند. هنوز گفتمان و راه کارهای اصلی این حوزه "ملی" اند تا منطقه – محور؛ درصورتی که هم مشکلات و هم فرصت‌ها از مرزهای تحمیلی جغرافیایی فراتر و فربه تر اند.
مشکلات حوزه نوروز
کشور های منطقه با مشکلات یکسان اما با درجات گوناگون دسته و پنجه نرم می‌کنند: دولت‌های ضعیف، نظام‌های سرکوب‌گر سیاسی، اقتصادهای رانتی، مافیایی و تک محصولی، شکاف‌های رو به رشد تباری، زبانی و فرقه‌ای، تفاوت‌های شدید اقتصادی و طبقاتی، سیطره اسلام فقهی، تفسیرهای طالبانی و سلفی از دین، سردرگمی زندگی در شهر و روستا، جمعیت انبوه نسل جوان بیکار و مضطرب جنسی، جنس دوم بودن زن و ساختارهای عمیق زن ستیز، اختلافات شدید سیاسی دولت‌ها و رشد جریانهای دهشت افکن.
خیلی دیگر از کشورها، "منطقه گرایی" را بعنوان راهکاری کم هزینه، تاثیرگذار و بلند مدت برای مقابله با چالشهای داخلی و مشترک و همچنین رقابت در مناسبات جهانی انتخاب کرده‌اند. همکاری‌ها و راهکارهای منطقه – محور نیازمند چند مولفه اساسی است؛ از جمله وجود رهبری سیاسی معتقد، متعهد و آینده نگر، نهادهای موثر و سازوکارهای متناسب، بستر مشترک فرهنگی و حافظه تاریخی مشترک، وجود عرصه‌های مشترک برای همکاری و همگرایی و ارزش‌های متناسب و بستر سازی اخلاقی.
حوزه نوروز از نبود رهبری سیاسی و نهادهای موثر منطقه – محور رنج می‌برد. رهبران سیاسی این حوزه بیشتر نمایندگان اقوام، تبارها، فرقه‌ها، ايدئولوژيها و گروه‌های مافیایی اند تا بازتابی از منافع و ارزش های مشترک. نهادهای منطقه‌ای چون سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) و سارک بیشتر استراحت‌گاه‌های برای کارمندان و خزانه شعارهای پر زرق و برق دولتی اند تا سامانه‌های تاثیر گذار و مشکل گشا.
ظرفیت‌های حوزه نوروز
اما حوزه نوروز دارای گنجینه‌های ارزشمند است که می‌تواند در بلند مدت برتهی دستی رهبری و نهادی این حوزه فایق آید؛ مانند حافظه تاریخی و میراث مشترک فرهنگی و ارزش های جهانی. در عرصه اقتصاد تا چند سده قبل، اقتصاد این حوزه نمونه‌ای از یک اقتصاد منطقه – محور بود که راه ابریشم آنرا نمایندگی و پیوند می‌داد. زبان فارسی نقشی مانند زبان انگلیسی در این منطقه داشت و پیوند دهنده گروه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بعنوان یک زبان فرا قومی بود.
میزبان امسال جشن جهانی نوروز کابل است
نهاد خلافت نقشی وحدت بخش سیاسی داشت و دنیایی و دولتی عمل می‌کرد. عرفان اسلامی الهام بخش و بستر ارزش های انسانی و متعالی چون احترام، تسامح ، عیاری و همزیستی مسالمت‌آمیز بود. محلات یهودی نشین و سایر ادیان بخشی از شهرهای این حوزه را تشکیل می دادند؛ البته مانند هر جامعه انسانی و دوره تاریخی این حوزه نیز مملو بود از جنگ‌ها، غارت ها و نابردباری ها.
ایجاد حوزه نوروز نیازمند پیدایش و نهادینه شدن ارزش‌های جهان شمول و انسانی مانند برابری سیاسی و حقوقی شهروندان و دولت‌ها، تنوع فرهنگی و معرفتی، آزادی‌های سیاسی و عقیدتی، مسئولیت‌پذیری فردی و گروهی، خردگرایی و همبستگی و تعامل منطقه‌ای است.
راهکار و نهادهای منطقه‌ای نیز باید براساس چنین ارزش‌های شکل گیرند. جشن نوروز بازتاب چنین ارزش‌هایی است. در مقایسه با سایر جشنها و مناسبت ها، نوروز با طبیعت آمیخته شده است نه با آسمان‌ها، اسطوره‌ها و خرافات. طبیعت تنوع، رستاخیز، گردش، کار و تلاش و همکاری دسته جمعی را می‌طلبد و می‌ستاید. حوزه نوروز باید بازتاب و الهام بخش و سامان گر ارزش های نمادین نوروز شود.
متن اصلی این مقاله در وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی به تاریخ (۲ فروردین ۱۳۹۳ - ۲۲ مارس ۲۰۱۴) منتشر شده است، برای مشاهده این متن به لینک مراجعه کنید.
دکتور داوود مرادیان، رئیس انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان و مشاور ارشد پیشین پالسی وزارت امور خارجه افغانستان است.
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند: opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.