افغانستان در کجای مبارزه با همه‌گیری کرونا ویروس قرار دارد
نویسنده: دکتر خوشحال نبی‌زاده
برای ارزیابی مؤثریت اقدامات و سطح پاسخ‌دهی افغانستان در برابر ویروس کرونا، نیاز داریم از دو زاویه به موضوع نگاه کنیم: ۱) ظرفیت و چالش‌های موجود در داخل نظام صحی کشور و ۲) چالش‌های بیرون از نظام صحی کشور که بر مبارزه با همه‌گیری ویروس کرونا تأثیر می‌گذارند.
ظرفیت و چالش‌های موجود در داخل نظام صحی
برای درک ظرفیت نظام صحی کشور، ابتدا خوانشی از تحقیق مشترک مرکز امنیت سلامتی دانشگاه جان‌هاپکینز، واحد اطلاعات اقتصادی مجله اکونومیست و برنامه ابتکار تهدید هسته‌ای را که به بررسی "شاخص امنیت سلامتی جهانی" و رتبه‌بندی کشورها بر اساس این شاخص‌ها پرداخته‌است، ارایه می‌کنیم. این ارزیابی سال گذشته انجام شده و گزارش آن در ماه اکتوبر ۲۰۱۹ انتشار یافته‌است و در آن آماده‌گی ۱۹۵ کشور جهان برای مبارزه با بیماری‌های همه‌گیر شبیه بیماری کوید ۱۹ بررسی گردیده‌است.
شاخص امنیت سلامتی جهانی شامل شش مورد ۱) آماده‌گی و توانایی در پیش‌گیری از بروز همه‌گیری‌ها، ۲) تشخیص به موقع و گزارش‌دهی واقعات مرض، ۳) پاسخ‌دهی به موقع در برابر همه‌گیری‌ها، ۴) کیفیت نظام صحی در عرضه خدمات معالجوی و محافظت از پرسونل صحی، ۵) تعهد برای تقویت ظرفیت‌های ملی و رعایت معیارهای بین‌المللی و ۶) مدیریت خطرات محیطی و آسیب‌پذیری کلی در برابر همه‌گیری می‌باشد.
این رتبه‌بندی، کشورها را از ۰ تا ۱۰۰ امتیاز داده‌است که امتیاز ۱۰۰ به معنی آمادگی کامل یک کشور برای مبارزه با همه‌گیری‌ها می‌باشد. افغانستان در میان ۱۹۵ کشور با کسب ۳۲.۳ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز، در ردیف ۱۳۰ام و ایالات متحده با کسب ۸۳.۵ امتیاز در جایگاه اول قرار گرفته‌اند در حالیکه کشورهای چین مقام ۵۱ام، ایران مقام ۹۷ام و پاکستان مقام ۱۰۵ام را به خود اختصاص داده‌اند.
گزارش امروز "ورلدمتر" نشان می‌دهد که در ایالات متحده در مجموع حدود ۷۱۰۰۰۰ واقعه ابتلا به ویروس و حدود ۳۷۰۰۰ واقعه مرگ‌ومیر؛ در چین حدود ۸۳۰۰۰ واقعه ابتلا و حدود ۴۶۰۰ واقعه مرگ‌ومیر؛ در پاکستان ۷۵۰۰ واقعه ابتلا و ۱۴۳ واقعه مرگ‌ومیر؛ در ایران در حدود ۷۹۵۰۰ واقعه ابتلا و حدود ۵۰۰۰ واقعه مرگ‌ومیر و در افغانستان ۹۳۳ واقعه ابتلا و ۳۰ واقعه مرگ‌ومیر ثبت شده‌است. باید خاطر نشان ساخت که پایین بودن میزان ابتلا به کوید-۱۹ در افغانستان ناشی از محدود بودن آزمایشگاه‌های تشخیص کرونا ویروس و سطح پایین آگاهی مردم در رابطه به بیماری و ننگ دانستن ابتلا به آن می‌باشد.
بر بنیاد ارزیابی‌های کالج امپریال لندن از "تأثیرات جهانی کوید – ۱۹ و استراتیژی‌های کاهش اثرات و سرکوب ویروس" که طی گزارشی به تاریخ ۲۶ مارچ ۲۰۲۰ به‌نشر رسیده‌است، حتا با تطبیق استراتیژی کاهش اثرات کوید – ۱۹، میزان تقاضا به مراقبت‌های ویژه در کشورهای در حال توسعه که افغانستان هم از آن جمله می‌باشد تا ۲۵ برابر افزایش خواهد یافت در حالیکه این میزان در کشورهای توسعه یافته تنها ۷ برابر خواهد بود.
بنابرین افغانستان از یک‌طرف بر بنیاد رتبه‌بندی شاخص سلامتی جهانی و پاسخ‌دهی در برابر همه‌گیری‌ها در جایگاه پایین‌تری نسبت به کشورهای منطقه و جهان قرار دارد و از جانب دیگر میزان تقاضا به مراقبت‌های ویژه صحی در آن نسبت به کشورهای توسعه‌یافته حدود ۴ برابر بیشتر است. از این مقایسه، به‌آسانی در صورت فراگیر شدن واقعات ابتلا میزان بار روی نظام صحی کشور و عواقب ناگوار ناشی از آنرا تخمین کرده می‌توانیم.
چالش‌های بیرون نظام صحی که مبارزه با ویروس کرونا را متأثر می‌سازد
در کنار موجودیت چالش‌ها و ضعف‌ها در داخل نظام صحی، آنچه وضعیت را در افغانستان بیشتر دشوار ساخته و موانع بیرونی را فرا راه مبارزه با همه‌گیری کوید – ۱۹ قرار می‌دهد نیز بی‌شمارند. در حالیکه دست‌اندرکاران نظام صحی کشور با وجود تمام چالش‌ها خود را برای روزهای سخت مبارزه با همه‌گیری کرونا آماده می‌سازند، فاکتورهای بیرونی همچنان به‌قوت خود باقی بوده و با تمام قدرت در برابر این تلاش‌ها قد بر افراشته‌اند.
فقر و گرسنگی: حدود ۵۴درصد مردم زیر خط فقر پولی قرار داشته (سروی وضعیت زندگی مردم افغانستان ۱۳۹۵، اداره احصاییه و معلومات) و ۵۲ درصد از فقر چند بعدی رنج می‌برند (تحلیل سروی وضعیت زندگی مردم افغانستان ۱۳۹۵، دانشگاه اکسفورد و اداره احصایه و معلومات) که از ترکیب ارقام این دو نوع فقر، در می‌یابیم که حدود ۷۵درصد مردم افغانستان فقیراند. از جانب دیگر ۴۴درصد خانواده‌ها غذای کافی برای امرار زندگی روزانۀ شان‌را ندارد (سروی وضعیت زندگی مردم افغانستان ۱۳۹۵) در حالیکه ۷۵درصد کودکان از انواع مختلف سوءتغذیه (۴۱٪ قد کوتاهی، ۲۵٪ کم‌وزنی و ۹.۵٪ سوءتغذیه حاد) رنج می‌برند (سروی ملی تغذیه افغانستان ۱۳۹۲). سوالی که مطرح میشود آیا افغانستان با داشتن این نفوس فقیر و با داشتن این میزان افراد گرسنه و دارای سوءتغذیه قادر خواهد بود استراتیژی‌های پیش‌گیرانه مانند قرنطین خانگی و غیابت از کار و وظیفه را تحمل کنند؟ و اگر عضوی از خانواده‌ای و یا اعضای خانواده‌ای به کوید – ۱۹ مبتلا شوند، آیا توانایی تحمل هزینه تداوی را دارند؟
کاهش کمک‌ها به افغانستان: تأثیرات جهانی کوید – ۱۹ سبب شده تا بیشتر کشورهای کمک‌کننده ابتدا به اولویت‌های خودشان در امر مبارزه با ویروس کرونا توجه کنند که این موضوع احتمال فراموشی افغانستان و کاهش کمک‌ها را در پی خواهد داشت. ایالات متحده از قبل بر کاهش یک ملیارد دالری کمک‌هایش به افغانستان در طول سال ۲۰۲۰ تأکید کرده‌است. این امر بر مشکلات ناشی از فقر و عدم امنیت غذایی افزوده و عرصه را برای مبارزه با کوید - ۱۹ تنگ‌تر خواهد ساخت.
بلند بودن نیاز به کمک‌های بشر دوستانه: سازمان ملل متحد در عدم موجودیت همه‌گیری کوید – ۱۹ تخمین کرده بود که حدود یک‌چهارم نفوس افغانستان (۹.۴ ملیون نفر) در سال ۲۰۲۰ به کمک‌های بشردوستانه نیاز خواهند داشت. با بروز همه‌گیری کوید – ۱۹ از یک‌طرف و تهدیدات برای کاهش کمک‌های جامعه جهانی از طرف دیگر، وسعت نیاز به کمک‌های بشردوستانه شاید چندین برابر افزایش یابد.
برگشت بی‌رویه مهاجران: برگشت مهاجران از ایران و پاکستان در کنار این‌که میزان نیاز به کمک‌های بشردوستانه را بلند می‌برد، خطر بالقوۀ انتشار ویروس را در نقاط مختلف کشور نیز افزایش می‌دهد. بر بنیاد آمارها تا حال حدود ۲۰۰ هزار مهاجر از کشور ایران برگشته و حدود ۱۳ هزار از پاکستان. با آنکه شهر هرات از طرف دولت قرنطین گردیده‌است که ظاهراً این مهاجران در هنگام برگشت از ایران تجرید می‌شوند، اما بنابر دشوار بودن کنترول تمام مناطقی که هرات را به ولایات همجوار وصل می‌کند، احتمال سفر این مهاجران به قسمت‌های مختلف کشور و خطر بالقوۀ انتشار ویروس نیز متصور است.
ابهامات در روند صلح و وضعیت سیاسی: تداوم جنگ و نا امنی‌ها در بیشتر نقاط کشور، مشکلات ناشی از پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۹ و چالش‌های به‌میان آمده در روند صلح ابهاماتی را به‌وجود آورده که وضعیت را بیشتر مکدر ساخته‌است. این وضعیت بی‌ثباتی مارکیت را تشدید بخشیده و روند عرضه خدمات صحی را به کندی مواجه ساخته‌است. به‌ویژه نا امنی‌ها دسترسی به افراد مشکوک به کوید – ۱۹ را دشوار ساخته‌است.
راه‌حل‌ها
تدام و افزایش کمک‌های بشردوستانه به افغانستان: در چنین وضعیتی، نیاز است جامعه جهانی و کمک‌کننده‌ها یک‌بار دیگر تعهد شان را در افزایش حمایت از حکومت افغانستان و سایر نهادهای مسوول مبارزه با کوید – ۱۹ تجدید کنند. بعد از سقوط طالبان در ۲۰۰۱، مردم و حکومت افغانستان در مرحله خیلی حساس قرار گرفته‌اند . در طول ۱۹ سال گذشته، افغانستان هیچ‌گاه با چنین وضعیت دشوار مواجه نشده بود. در صورت نادیده گرفته شدن نیازهای افغانستان در این مرحله حساس، احتمال وقوع فاجعه بشری دور از امکان نیست.
کمک‌های ویژه برای مبارزه با ویروس کورونا: تنها رفع نیازهای بشری راهگشای مشکلات افغانستان نیست. برای مقابله با کوید – ۱۹، افغانستان اندک‌ترین امکانات را به‌دسترس دارد. از وسایل تشخیص ویروس کرونا گرفته تا دست‌گاه‌های تنفس مصنوعی (ونتلاتور)، وسایل محافظتی کارمندان صحی، مواد لازمه بهداشتی و داروی تداوی مریضان کرونا نیازهای جدی می‌باشند.
باز نگهداشتن مرزهای افغانستان: در تفاهم با کشورهای منطقه و کشورهای همسایه، زمینه باز بودن متداوم مرزها به روی تورید مواد اولیه خوراکی باید تأمین گردد. با توقف پروازها، احتمال این‌که کارمندان نهادهای امداد رسان از طریق مرزها وارد خاک افغانستان شوند وجود دارد. بنابرین در زمینه تفاهم قبلی با کشورهای منطقه باید صورت گیرد.
توافق روی آتش‌بس: برای احترام به صحت و زندگی مردم، تمام طرف‌های درگیر روی آتش‌بسی به‌توافق برسند. به کارمندان صحی دشوار خواهد بود در زیر آتش جنگ، به مردم نیازمند خدمات صحی عرضه کنند. چون خطر همه‌گیری ویروس کرونا دامن‌گیر مردم در تمام نقاط کشور شده می‌تواند و حتا خود طرف‌های جنگ را متأثر می‌سازد، توافق روی آتش‌بس نهایت ضروری است.
نقش مردم در مبارزه با ویروس کرونا: چون پاندمی ویروس کرونا دامن‌گیر همه جهان گردیده و تمام کشورها را متأثر ساخته‌است، احتمال جلب کمک‌های جامعه جهانی خیلی دشوار خواهد بود. بنابرین، شهروندان افغانستان نیز باید با همکاری در رعایت معیارهای پیش‌گیرانه، سهم خود را در امر مبارزه با کوید - ۱۹ ادا کنند. حفظ فاصله فیزیکی/اجتماعی، جداسازی افراد مشکوک، قرنطین خانگی اعضای خانواده افراد مشکوک، عدم حضور در گردهمایی‌ها و تجمعات، کمک در شناسایی افراد مشکوک، در خانه ماندن در ایام قرنطین و شستن دست‌ها از جمله اقداماتی است که مردم می‌توانند با انجام آن در مبارزه با همه‌گیری کرونا همکاری کنند.
دکتر خوشحال نبی‌زاده، کارشناس صحت‌عامه و رئیس موسسه اقدام برای توسعه است.
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند: opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.