نویسنده: دکتر رنگین دادفر سپنتا

به چهارمین دور گفتگو های استراتژیک میان افغانستان و هند خوش آمدید.

باور من این است که عوامل اصلی تعیین کننده خصلت استراتژیک روابط دو کشور عبارت اند از:

1. ژیوپولتیک،
2. تاریخ و فرهنگ مشترک،
3. دورنمای تحولات سیاسی، امنیتی و اقتصادی و انتگراسیون منطقه ای،
4. تهدید ها و شانس های مشترک

1. مطلوب من از ژیوپولیتیک در اینجا تنها آن الزاماتی که از موقعیت جغرافیای سیاسی دو کشور ناشی می‌شوند، نیست. همچنین تمرکز من تنها بر رقابت میان قدرت های بزرگ در دورنمای دنیای مبتنی هژمونی ای که در حال تبلور است، نیست. که دارد شکل می‌گیرد، نمی‌باشد. چرا که جغرافیا تنها موقعیت فزیکی کشور ها نیست بلکه همچنان ساحت بازآفرینی آگاهی اجتماعی است. ساحتی که در آن انسان ها با هم در بده و بستان قرار می‌گیرند و در متن آن به آفرینش و پذیرش ارزش های سیاسی، اجتماعی و دانش ها می‌پردازند. بر این مبنا کشور ها نه تنها به دلیل داشتن نزدیکی های جغرافیایی برای همدیگر شان دارای اهمیت اند بلکه اشتراکات و یا دگردیسی‌های ارزشی نیز بر روابطی این چنین موثر می‌باشند.
بر این مبنا باور جمهوری هند به ارزش های دموکراتیک و موفقیت در این راه برای ما که در تلاش استقرار و نهادینه ساختن دموکراسی و کثرت‌گرایی سیاسی و فرهنگی در کشور خود می‌باشیم از لحاظ ارزشی دارای اهمیت خاص است.

2. افغانستان و هند از بسیاری جهات دارای فرهنگ و تاریخ مشترک اند. اگر‌چه این تاریخ دارای صفحه‌های سیاه و ویرانگرانه نیز می‌باشد. جهان‌گشایان پیش از ظهور دولت های ملی از جغرافیای افغانستان کنونی موجب ستم ها و ویرانی های بسیار در سرزمین هند شده اند. اما موارد بسیار دل‌انگیزی در تمدن مشترک ما وجو دارند که سیمای تمدنی هر دو کشور را شکل می‌دهند و مشترک‌های انکار ناپذیر ما می‌باشند. ترکیب عناصر فرهنگ کهن‌سال هند با عناصر تمدن خراسانی در معماری و شعر و ادب موجب آفرینش آثار بی‌مانندی در تمدن جمهوری هند شده است. تاج‌محل، بنا‌های عظیم آگره و جاهای دیگر و آثار شاعران بزرگ فارسی دری و پشتو در هند در واقعیت عناصر زیبای اند که از آمیزش دل‌انگیز این دو تمدن برخاسته اند.
جوانان بسیاری در شهر های بزرگ افغانستان به زبان های هندی و اردو دسترسی دارند. سینمای بالیوود در کشور ما تماشاچیان بسیار دارد. موسیقی افغانستان کاملا از نظام موسیقی هند متاثر است. اگر چه این امر گاهی در میان دلبستگان موسیقی سنتی غرب افغانستان مایه‌ی خوشنودی نمی‌شود اما همان های که شکوه هم می‌کنند دلبسته‌ی آواز خوانانی اند که راگ ها و غزل‌ها را به شیوه‌ی هندی می‌خوانند.
ده ها هزار افغان سالانه برای درمان، گردشگری و یا تحصیل به هند می‌روند. اخیرا سفیر سابقه افغانستان در جمهوری هند گفت که نزدیک به شصت هزار افغان در چهارده سال اخیر از دانشگاه‌های هند فارغ‌التحصیل شده اند. اینان سفیران خوبی اند برای گسترش و تحکیم پیوند‌های علمی و فرهنگی میان کشور های مان.

3. علی رغم شیوع پوپولیسم، فوندامنتالیسم و ناسیونالیسم های گوناگون در جهان معاصر، از جمله در افغانستان و هند، فردای کشور ها و دولت های ملی نمی تواند تنها با تکیه بر ناسیونالیسم و انزوا گرایی تعیین شود. کشور های که از یوغ استعمار برون آمده اند برای این که بتوانند به بازیگران جدی در دنیای جهانی شده ارتقا یابند، باید به موضوع همگرایی و انتگراسیون منطقه‌ای به مثابه یک امر جدی بپردازند.
تحقق پروژه بحران‌زده سارک و یا فراتر از آن پروژه همگرایی منطقه‌ای ایجاب همگرایی میان دو کشور افغانستان و هند را، علی رغم مشکلاتی که در رابطه هر دو کشور با پاکستان وجود دارد، می نماید. همگرایی منطقه‌ای پروژه کوتاه‌مدت نیست که بتوان به دلیل موانع موجود از آن صرف‌نظر کرد.
تجارب سیاسی مشترک دو کشور در جنبش کشور های نامتعهد و همکاری عمیق میان کشور های مان در سیاست بین‌المللی بخصوص در این هفده سال اخیر یک گنجینه عظیم از تجربه مشترک و اعتماد بی‌نظیر را به وجود آورده است که ما می‌توانیم بنای همکاری استراتژیک معطوف به آینده را بر آن بنا کنیم.
استراتژی که صرف به کوتاه مدت بپردازد قرین به موفقیت نخواهد بود. از این رو باید به روابط دو کشور با یک دید دراز مدت و با نگاه به منافع نسل‌های آینده و منافع تمام کشور های منطقه‌ای ما نگریسته شود.

4. هند و افغانستان با تهدید های مشابه روبرو اند. تهدید تروریسم یکی از این ها است. تهدید تروریسم بسیار جدی است و جدی هم خواهد ماند. تروریسم عمدتا برخاسته از بحران های اجتماعی و تنش های ایدیولوژیک درون افغانستان نیست. این تروریسم ابزار دولتی است که جمهوری اسلامی پاکستان علیه افغانستان و هند از آن بهره‌گیری می‌کند.
صلح حسرت و آرزوی بزرگ مردم افغانستان است و باید برای رسیدن به یک صلح عزت‌مند با تمام نیرو تلاش کرد. اما صلح اگر به بهای استقرار سلطه مجدد حامیان تروریسم بر افغانستان تحقق بیابد، بازنده اصلی آن مردم افغانستان، صلح و ثبات منطقه‌ای و مردم هند خواهند بود.
طالبانیزاسیون و استقرار مجدد سلطه پاکستان در افغانستان تهدیدی خواهد بود برای دموکراسی و استقلال کشور ما و افزایش تهدید ها علیه منطقه و جمهوری هند.
امیدوارم که پالیسی سازان امور امنیتی در جمهوری هند به آنچه که احتمالا به وقوع خواهد پیوست با جدیت بنگرند. سیاست های اعتماد غیر انتقادی به قدرت های فرامنطقوی الزاما به سود امنیت ما و منطقه ما تمام نمی‌شوند.
ما باید با یک دید انتقادی آنچه را که در آستانه به وقوع پیوستن است ارزیابی کنیم و کمبود ها در پالیسی و استراتژی مبارزه با تروریسم و آن‌چه را که امروز ما به مثابه پیآمد آن تجربه می‌کنیم از نظر بگذرانیم.

نگاهی انتقادی به همکاری استراتژیک افغانستان و هند

مهین‌پرستان افغانستان بر این امر به خوبی آگاه بودند که داشتن یک رابطه سنجیده و تعریف شده استراتژیک با جمهوری هند برای تحقق صلح و ثبات در افغانستان و کاهش تهدید ها در برابر جمهوری هند، دارای اهمیت اساسی است.

باور ما بر این بود که صلح و ثبات در منطقه ما و غلبه بر میراث تنازعات استعماری و رفتن به سوی همکاری فراگیر را باید با تقویت روابط متقابل استراتژیک شروع کرد. تقویت روابط دوجانبه میان افغانستان و هند از دید هر دو کشور باید سنگ بنای روابط چند جانبه میان کشور های منطقه و انتگراسیون منطقه‌ای می‌شد.

نگاه ما به رابطه ما با هند تنها از امر مبارزه با تروریسم متاثر نبود. اگر چه شدت و ویرانگری تروریستی و استفاده از آن توسط یکی از کشور های منطقه‌ای ما بسیاری از فرصت‌های همکاری منطقه‌ای را تحت شعاع قرار داده بود و قرار داده است.

ما می‌دانیم که برخلاف تبلیغات نادرست، جمهوری هند بیشتر در امر باز‌سازی زیربنا های اقتصادی و کمک به آموزش، تعلیم و تحصیل در افغانستان فعال بود.

کوشش وسیع ما برای گسترش و تعمیق روابط استراتژیک با جمهوری هند، از تحلیل گسترده و فراگیر ساختار و روابط بین‌المللی و دورنمای روابط قدرت جهانی، منطقه‌ای و ایجابات منافع متقابل ناشی شده بود. و این کار درست بود و امروز نیز درست است. افغانستان بهای التیماتیف همکاری استراتژیک با هند را آگاهانه پذیرفته بود.

حتا زمانی که پاکستان وعده حل مشکل تروریسم و استقرار رابطه استراتژیک با افغانستان را داد، تقریبا نیمی از پیش شرط‌های پیشنهادی اش مربوط به تقلیل و تعدیل رابطه ما با جمهوری هند بود. این امر را جناب امرالله صالح رییس پیشین امنیت ملی افغانستان نیز در یکی از سخنرانی های اخیر خود تایید کرد. چند تای از آن‌ها را در اینجا می‌شمارم:

1. افغانستان نباید افسران و دانشجویان نظامی اش را برای تحصیل به اکادمی‌های هند بفرستد،
2. افغانستان نباید خواهان سلاح و مهمات از هند برای نیرو‌های دفاعی و امنیتی اش شود،
3. افغانستان باید از فعالیت شرکت های هندی در امر بازسازی در تمام پروژه های که قرار است در جنوب این کشور عملی شوند، جلوگیری کند،
4. افغانستان باید فعالیت کونسلگری‌های هند در جنوب و شرق افغانستان را تعطیل کند،
5. افغانستان باید با هند تبادله اطلاعات امنیتی را متوقف کند،
6. بجای سرمایه‌گذاری های هندی در معادن افغانستان، باید یک ابتکار مشترک چین و پاکستان به وجود بیاید تا در این حوزه سرمایه گذاری کنند،
7. در امر استخراج منابع زیر زمینی افغانستان باید به پاکستان اولویت داده شود.

اما ما به دلیلی راه همکاری و دوستی با هند را برگزیدیم که آن را با منافع ملی خود همآهنگ می‌دانستیم. من از آنچه که شخصا برای استقلال کشورم و مبارزه با سلطه تروریسم انجام دادم و دوستی استراتژیک با جمهوری هند نیز از آن جمله بود، احساس سربلندی می‌کنم.

اباما در گفتگوی دو جانبه با حامد کرزی در جنوری ۲۰۱۳ که در آن صرفا مشاوران امنیت ملی دو‌کشور حضور داشتند، از افغانستان خواست تا روابط‌اش را با جمهوری هند طوری سازماندهی کند که موجب تحریک پاکستان نشود.

پاسخ ما همیشه به پاکستان و ایالات‌متحده بسیار روشن و قاطع بوده است. افغانستان یک کشور مستقل است و ما به هیچ کشوری اجازه نمی‌دهیم که در مناسبات خارجی ما دارای حق ویتو شود. هند دوست تاریخی و همکار استراتژیک ما است. ما می‌خواهیم تا رابطه دوستانه ما با هند مانع رابطه دوستانه با ‌کشور های دیگر از جمله داشتن رابطه دوستانه و استراتژیک با پاکستان نشود.

خانم ها و آقایان، دوستان عزیز از دهلی،

من دوست مردم هند و عاشق کثرت فرهنگی و تسامح سنتی در کشور شما می‌باشم. من به دموکراسی جهان سومی هند به مثابه یک دموکرات، میهن‌پرست افغان و نهایت به مثابه یک معلم سیاست دل‌بستگی عمیق دارم. پیوند من و دوستان هم‌فکرم به فرهنگ کهنسال شما و ارزش‌های دموکراتیک شما صرفا و صرفا از باور های ما ناشی می‌شود. در این راستا نباید هیچ شک و شبهه در میان باشد. ما استقلال طلب و عاشق آزادی کشور خود هستیم و روابط استراتژیک خود با شما را نیز بر همین مبنا ارزیابی می‌کنیم. هیچ چیز دیگری نیست که رابطه من و رفقایم را با شما شکل بدهد. بجز از دوستی و احترام و مسئولیت عمیق برای افغانستان.

ما خود‌مان را توهین شده میپنداریم اگر نمایندگان کشور های دوست ما ارزش و اهمیت روابط متقابل را عمدتا با مقدار کمک‌های توسعه‌ای بسنجند. کمک های مادی در برابر جان صد‌ها هزار افغانی که ما در چهل سال اخیر برای آزادی و استقلال کشور خود و همچنین امنیت منطقه و جهان قربانی داده ایم و دوستی با هند نیز یکی از علت های آن بوده است، باید بسیار مهم تلقی نشوند.

من بر این امر آگاهی دارم که در مواردی شاید ما از جمهوری هند برای حمایت از نیرو‌های نظامی و امنیتی خود بیشتر از امکانات کشور شما طلب کرده باشیم. اما مواردی بوده است که کاملا در محدوده توانایی‌هایی هند قرار داشته است ولی آن طور که باید همکاریی صورت نگرفته است. ترمیم سلاح های ساخت شوروی سابق یکی از این موارد است که علی‌رغم توافق میان دو کشور به واقعیت نپیوست. ناپیگیری در تحقق و اجرایی سازی بندر چابهار که گفت‌وگو های مقدماتی آن حتا زمانی که من مسئولیت وزارت خارجه کشورمان را عهده دار بودم، آغاز شده بود، یکی دیگر از این موارد است.

روزی که در سیاست خارجی هند در سال ۲۰۱۴ من تغییری را مشاهده کردم در همان زمان هشدار دادم که تقلیل سیاست به خرده سیاست ها به سود هر دو کشور و به سود امر مبارزه با تروریسم نیست. رابطه استراتژیک دو کشور ایجاب می‌کند تا کابل از جایگاه خودش و دهلی نیز از منظر خود به کیفیت و کمیت این روابط بنگرند. رابطه ما با کشور های دیگر نباید در ارزیابی رابطه متقابل ما تاثیر‌های منفی بگذارد. امروز ما در آستانه تغییر اجتناب ناپذیر اوضاع در افغانستان و منطقه قرار داریم. شاید این امر مورد پسند ما نباشد اما واقعیت است. به باور من بخواهیم و یا نخواهیم، یک نوع طالبانیزه شدن سیاست و جامعه در افغانستان آمدنی است.

وظیفه اصلی برای امروز با تمام نیرو کاهش تاثیرات این طالبانیزاسیون و پاکستانیزاسیون است و دراز مدت آمادگی برای برگشت دادن این سیاست منفی برای داشتن یک افغانستان معتدل و دموکرات و رفع تهدید های خرابکارانه از منطقه ما است.

این همکاری استراتژیک را باید از سایه طالبان و پاکستان و از نوسانات سیاست خارجی ایالات متحده امریکا و نوسانات در سیاست خارجی فدراسیون روسیه تا جایی که ممکن و لازم است برون کنیم. برای شما بحث های پرباری را آرزو می‌کنم.

دکتر رنگین دادفر سپنتا مشاور پیشین امنیت ملی افغانستان، وزیر خارجه پیشین و مشاور ارشد امور بین الملل رییس جمهور کرزی و رییس بورد مشاورین انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان می باشد.

پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق ایمیل زیر با ما در تماس شوند:opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.