نگاهی به کتاب «تاریخچه‌ای از هرات؛ از چنگیزخان تا تیمور»
متن سخنرانی خانم ماندانا تیشه یار در نشست رونمایی کتاب «تاریخچه‌ای از هرات؛ از چنگیزخان تا تیمور»
هنگامی که شیوان ماهندراراجاه، نویسنده سریلانکاییِ کتاب تاریخچه‌ای از هرات، پس از سال‌ها پژوهش و سفر به مناطق شرقی ایران و مناطق غربی افغانستان، در سال ۱۴۰۰ این کتاب را به چاپ رساند، شاید گمان نمی‌کرد که علی محمودی سرچقایی، جوانی از روستای ده پهلوان، از منطقه نورآباد دلفان، استان لرستان، این کتاب را به فارسی ترجمه کند، استاد مهدی سیدی از مشهد، دکتر سید عسکر موسوی از کابل جان و استاد سید مسعود حسینی از هراتِ جان آن را به دقت بازخوانی کنند و نام شخصیت‌ها و جاهای تاریخی را دقیق بنویسند، دکتر داوود مرادیان، که هم هراتی است و هم این روزها از او درس بردباری و خردورزی می‌آموزم، همت کند که کتاب را به چاپ برساند، خانم مریم فرید کیان و دکتر حسین دهباشی که هر دو از خانواده‌های قدیمی تهرانی هستند، برنامه رونمایی کتاب را برگزار کنند، استاد رنجبر از تبریز و استاد کاظمی از مشهد و دکتر بهمنی قاجار و دکتر کیانوش معتقدی برای سخن گفتن درباره هرات و تاریخش قدم رنجه کنند و همه شما مهمانان گرامی از شهرها و روستاهای سراسر ایرانشهر در این برنامه شرکت بفرمایید تا با هم انتشار گوشه‌ای از تاریخ این شهر کهن را گرامی بداریم. به راستی که چه شهر باشکوهی است هرات که در دل همه باشندگان ایرانشهری جای دارد!
شیوان جی در مقدمه کتاب گفته است:
«این کتاب، تاریخچه‌ای از شهر هرات است، یک شهر تاریخی در شرق جهانشاهی اسلامی در سده های میانه. این شهر پارسی، توسط چنگیزخان وحشیانه مورد حمله قرار گرفت، اما به دست نوادگانش و یک سلسله بومی، کَرتیان که از کوه‌های غور در شرق ایران سرچشمه می‌گرفتند، احیا شد.
چرا هرات؟ چرا دیگر شهرها نه؟ چرا به کوشش‌های مغولان در هرات برای تجدیدحیات اهمیت می دهیم؟ در واقع، این مغول‌ها و مشاوران پارسی آنها بودند که به جای دیگر شهرهای بزرگ خراسان، هرات را برای تجدیدحیات انتخاب کردند. کرتیان برای پیشبرد برنامه‌های جهانشاهی مغول، توسط آنها منصوب و تامین مالی شدند و هرات را بازسازی کردند. دوم آنکه، هدف در این کتاب، تحلیل نقش شهر هرات، مناطق کشاورزی آن، و خراسان شرقی در درون قلمرو جهانشاهی مغول است. بنابراین کتاب به بررسی تاریخ محلی یک کلانشهر مهم پارسی با اکثریت مسلمان می پردازد.
شهر هرات «مروارید» است؛ با اینهمه، مروارید را به راستی نمی‌توان بدون ارج نهادن به «صدف»، که همانا خراسان است، که در درون آن پرورش یافت، ارزشمند دانست. این یک تاریخ محلی با توجه به هرات و بخش‌های آن؛ و نیز یک تاریخ منطقه‌ای با توجه به ولایت هرات و خاستگاه خراسانی آن به شمار می رود.»
و من که خواننده این کتاب هستم، برایتان می گویم که شیوان جی در این کتاب نه تنها تاریخ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی مردم هرات و سرزمین های پیرامون آن را بازگو می کند، بلکه به ما درس روش پژوهش در موضوعات تاریخی را آموزش می دهد. او با قلمی شیوا و موشکافانه چنان روزگار صد ساله هرات، از هنگام آمدن چنگیز تا آمدن تیمور را می نگارد که گویی خود در آن دوران زیسته و به چشم خویش دیده که چگونه کرتیان به یاری اهالی هرات و شهرستان ها و روستاهای پیرامون آن، کوشش کردند تا شکوه دیرینه هرات را به آن بازگردانند.
به هنگام خواندن این کتاب در ماه های اخیر، دو بار به خراسان سفر کردم تا از نزدیک فریمان و باخرز و فرهادگرد و تایباد و خواف و گناباد و تربت حیدریه را ببینم. شب در نشتیفان ماندم تا آسبادها (آسیاب های بادی) را از نزدیک تماشا کنم و شبی دیگر در روستای گیسور به سر بردم تا روایت های جغرافیای تاریخی خراسان را از استاد سیدی و دکتر هادی خانیکی و دیگر اندیشمندان منطقه بشنوم.
و بیش از همه، در تربت جام، به دنبال آن گشتم که ببینم چرا شاهان آل کرت آنهمه عشق و ارادت نسبت به شیخ احمد جامی داشتند و چنین آرامگاه باشکوهی برپا کردند که تا امروز وعده گاه صوفیان و عارفانی از سراسر این حوزه تمدنی است. در جام بود که با دوستی مهربان درباره روزگاری که بر هرات و دیگر سرزمین های ما گذشته است، گپ می زدیم که دیدیم در گوشه ای از آرامگاه، شعری از شیخ جام نقش بسته است:
غره مشو که مرکب مردان مرد را / در سنگلاخ بادیه پی ها بریده اند
نومید هم مباش که رندان جرعه نوش / ناگه به یک پیاله به منزل رسیده اند
متن سخنرانی خانم ماندانا تیشه یار در نشست رونمایی کتاب «تاریخچه‌ای از هرات؛ از چنگیزخان تا تیمور» که در روز سه شنبه ۲۶ دی / جدی ۱۴۰۲ در موزه تصاویر معاصر برگزار شد، ایراد شده است.
ماندانا تیشه یار، رییس هیات مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران
پژوهشگران، متخصصین و دانشگاهیانی که علاقمند به نشر مقالات علمی خود در مورد مسائل استراتژیک افغانستان، منطقه و جهان در این صفحه می‌باشند، می‌توانند از طریق این ایمیل با ما در تماس شوند: opinions@aiss.af
این مقاله بازتاب دهندۀ دیدگاه‌های رسمی انستیتوت نمی‌باشد.