یهودیان و جهان فارسی‌زبان: سیاست، فرهنگ و پیوندهای تاریخی
به تاریخ ۷ میزان/مهر ۱۴۰۴ - ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان با همکاری مرکز تمدن یهودی دانشگاه جورج‌تاون و با پشتیبانی «ائتلاف رهبری مسلمانان آمریکا» و «فدراسیون سفاردی آمریکا» ، کنفرانس بین‌المللی «یهودیان و جهان فارسی‌زبان: سیاست، فرهنگ و پیوندهای تاریخی» را در دانشگاه جورج‌تاون برگزار کرد. این برنامه در ادامه با شب فرهنگی «شب مولانا در واشنگتن» دنبال شد. چهار میزگرد، محورهای کنفرانس را تشکیل دادند که بحث‌های؛ روابط یهود و ایران در عهد باستان، سنت‌های مشترک یهودی–اسلامی، منازعه اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران، و بازاندیشی خراسان به‌عنوان چارچوبی برای آینده‌ای کثرت‌گرا؛ دنبال کردند.
کنفرانس با سخنان آغازین پروفسور اوری ز. سولتس از مرکز تمدن یهودی دانشگاه جورج‌تاون و دکتر داوود مرادیان، رییس انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، آغاز شد. سولتس جایگاه این گردهمایی را در سنت گفت‌وگوی بین‌دینی دانشگاه جورج‌تاون توضیح داد و بر ضرورت پژوهش تاریخی‌ای تأکید کرد که پیوند گذشته‌های باستانی، میانه و معاصر را به هم متصل کند. دکتر مرادیان سخنان خود را به تجربه‌های گذشته انستیتوت در پژوهش درباره اقلیت‌های دینی افغانستان پیوند داد و خروج آخرین یهودی افغانستان، زبولون سمنتوف، را نمادی دانست که نشان می‌دهد سرنوشت اقلیت‌های دینی از سرنوشت اکثریت مسلمان جدا نیست.
پس از آن، جک ابرهم روایت شخصی خود را درباره هویت مزراحی و میراث یهودیان افغانستان بیان کرد. او از جایگاه فعال یهودیان در شهرهایی چون هرات، کابل و مزار سخن گفت و یادآور شد که این جوامع نه در حاشیه، بلکه در متن تجارت، آموزش، نیکوکاری و زندگی شهری حضور داشتند. ابراهیم بر پایایی و استقامت به‌عنوان روح هویت یهودیان افغان تأکید کرد و یادآور شد که «ما زنده ماندیم چون جهان را ترمیم کردیم و پیش رفتیم.» او یادآور شد که هرچند پراکندگی رخ داده، حافظه و پیوندهای تمدنی هنوز عامل انسجام این جامعه است.
میزگرد نخست زیر عنوان «دانش باستانی و همبستگی متقابل؛ روابط یهودی-فارسی در دوران باستان» با مدیریت عمر شریفی، به بازسازی زندگی یهودیان در امپراتوری‌های هخامنشی تا ساسانی پرداخت. دکتر گد برنیا با استناد به اسناد و متون کشف‌شده در جزیره الفنتین و قُمران، از همزیستی و آمیختگی آیینی در روزگار هخامنشی سخن گفت. دکتر پروانه پورشریعتی مسیر «جاده پارس» و نقش یهودیان در تجارت و سیاست عصر اشکانی و ساسانی را توضیح داد و به نمونه‌هایی چون همراهی با شَهربراز در فتح اورشلیم اشاره کرد. دکتر مایکل روبین نیز با نگاهی معاصر، پیوندهای مدنی و فرهنگی یهودی–ایرانی را یادآور شد و گفت که این پیوندها، حتی با وجود حذف و سانسور نظام‌های بعدی، در حافظه جمعی ماندگار است.
میزگرد دوم زیر عنوان «مثلث اسلام، یهودیت و جهان فارسی‌زبان» با مدیریت دکتر عمر صدر، بر تقاطع‌های الهیاتی و فرهنگی متمرکز بود. دکتر مصطفی اکیول بر اصول مشترک یهود و اسلام تأکید کرد: یکتاپرستی بی‌تثلیث، قانون‌محوری، و نقش موسی در هر دو سنت. دیگر سخنرانان به سهم موسیقی‌دانان یهود بخارا در حفظ دستگاه «شَش‌مقام» و به ادبیات عرفانی یهودیان فارسی‌زبان که از سنت صوفیانه اثر پذیرفت، پرداختند. شهادت‌های ارائه‌شده از مشهد نشان داد که در کنار رنج و آزار، استمرار تاریخی حضور یهودیان در ایران تداوم یافته است.
میزگرد سوم زیر عنوان «اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران؛ بررسی پیامدهای جنگ دوازده‌روزه» با مدیریت دکتر زینب السوائج، این نشست به بررسی جنگ اخیر اسرائیل و ایران اختصاص داشت. الکس وطن‌خواه و آرش عزیزی از اجماع سیاسی در تهران پیرامون تقابل منطقه‌ای سخن گفتند و انزوای فزاینده جمهوری اسلامی را شرح دادند. سفیر دنیس راس حملات پیش‌دستانه اسرائیل را تحلیل کرد و نشان داد که چگونه زیرساخت موشکی و هسته‌ای ایران آسیب دید و موازنه بازدارندگی تغییر کرد. ساریت زهوی از اسرائیل، با گزارش عملیاتی خود، به عدم مداخله حزب‌الله و پیامدهای راهبردی آن اشاره کرد.
میزگرد چهارم زیر عنوان «سپیده‌دم خراسان؛ بازپس‌‌گیری و بازاندیشی آینده» با مدیریت خالد لول، دوباره به حوزه فرهنگ و هویت بازگشت. جیسون گبرمن تصویر خراسان تاریخی را در برابر بازنمایی افراط‌گرایانه طالبان و داعش قرار داد و از پروژه «دیارنا» برای ثبت و نگهداری دیجیتال میراث یهودی سخن گفت. سفیر سید طیِب جواد، با یادآوری کابل دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، ضرورت غیرسیاسی کردن دین و تضمین حقوق برابر شهروندی را بیان کرد. رویا حکاکیان تجربه یهودیان ایرانی را بازگفت و تأکید کرد که برابری، تنها زمانی پایدار است که تفاوت‌ها حفظ شود و هویت در برابر هضم اجباری مصون بماند.
پروفسور اوری سولتس در پایان، با یادآوری استعاره مولانا «چراغ‌ها گوناگون‌اند، اما نور یکی است»، گفت که کثرت‌گرایی بیش از مدارا نیازمند پذیرش فعال تفاوت‌ها در چارچوبی مشترک است. او تجربه‌های عرفانی یهودی و اسلامی را نمونه‌هایی دانست که نشان می‌دهند چگونه می‌توان هویت خاص را حفظ کرد و در عین حال به ارزش‌های عام عدالت و شفقت وفادار ماند.
کنفرانس نشان داد که تجربه یهودیان در جهان ایرانی در عین مرکزی بودن، همواره در معرض حذف و فراموشی قرار داشته است؛ هرگاه دین ابزار سیاست شد و قانون از ضمانت افتاد، این تجربه نیز به حاشیه رانده شد. مباحث نشست‌ها تأکید کردند که کثرت‌گرایی امری طبیعی و خودبخودی نیست؛ باید آن را از رهگذر نهادها، حقوق برابر شهروندی، و نگهداری آگاهانه حافظه جمعی حفظ و بازتولید کرد. پرسش اصلی این است که آیا شرایط بازگشت چنین کثرت‌گرایی‌ای در افغانستان، ایران و آسیای میانه دوباره فراهم خواهد شد یا نه.
گزارش کامل این کنفرانس را در این پیوند خواننده باشید.